En:
Galería Artelibre, site en ‘twenty years, in 20x20’.
Kunstkaarten, kalender en agenda van Kunst Uitgeverij Bekking&Blitz
Dürer, A Draftsman Making a Perspective Drawing of a Woman.jpg
In mei 2018 gaf ik een lezing, Imitation and Imagination, voor TRAC2018 (The Representational Art Conference) in Nederland, samen met Ernst van de Wetering, internationaal Rembrandt expert. Zijn bijdrage ging over Rembrandt en het onderscheiden van kwaliteit in de kunst. Hij vergeleek werken van Rembrandt met die van leerlingen. Zijn lezing was gebaseerd op:
A CORPUS OF REMBRANDT PAINTINGS Volume V Chapter IV met de titel: On quality: Comparative remarks on the function of Rembrandt’s pictorial mind (pp. 283 – 310). Freely accessible in The Rembrandt Database:
http://rembrandtdatabase.org/literature/corpus?tmpl=pdf&pdf=/images/corpus/CorpusRembrandt_5.pdf
Rembrandt, Abraham's sacrifice and
Unknown, Abraham's sacrifice
Mijn lezing betrof natuurgetrouw realisme, het spanningsveld tussen imitatie en verbeelding in de klassieke kunst, ook in zijn hedendaagse variant.
Naturalisme is een van de vele uitingen van realisme, eentje met een hoge graad van imitatie.
Een commentaar in facebook (28-10-2014) op een zeer realistisch schilderij spreekt boekdelen:
Gerard Huysman. Utrecht, street in backlight, oil on panel, 2013
‘Ik kan niet begrijpen waarom een kunstenaar zo hard zou werken om een schilderij als dit te maken dat zoveel op een foto lijkt. Daar zijn camera’s voor. Ik zie hier de bedrevenheid van de kunstenaar, maar niet de ziel.’
Dit soort opinies hoor je vaak. Want zeg zelf: verdringt naturalisme niet de verbeelding? Exact! Geen ziel, geen artistieke creativteit! En daarover gaat deze discussie.
Ik ga de mening bestrijden dat verbeelding in het naturalisme ontbreekt.
Deel 1 van de lezing staat in mijn blog van augustus 2017 (zie Archief).
Deel 2 van Imitatie en Verbeelding volgt nu.
Kritische vragen
Bovengenoemde kritiek raakte toch aan mijn twijfels over eigen werk. Allerlei vragen lieten me jarenlang niet los:
● Is naturalistische kunst eigenlijk hetzelfde als kopiëren?
● Is het een lagere kunstvorm? Saai?
● Veel mensen houden van dit soort werk, maar dat betekent niet dat het relevante kunst is.
● Voegt het iets toe? Tenslotte is de echte wereld er al. Daar moet je iets mee doen, aan toevoegen.
● Moet je je persoonlijke gevoelens niet in je kunst leggen?
I don't know any more, pencil-eraser-paper
Goede kunst, wie beoordeelt dat?
Het hedendaagse realisme in Nederland bloeit nu al zo’n dertig jaar. Dat is heel bijzonder in Europa. Toch wordt doorgaans deze kunst nog steeds door de officiële kunstinstellingen en media genegeerd, of erger, verworpen. Na dertig jaar is dat heel vreemd. Een cultuurschat wordt zo aan het grotere publiek onthouden.
Februari dit jaar nog schreef Joyce Roodnat in de NRC over exposanten in Museum More, waaraan ook Henk Helmantel deelnam:
“Dick Ket lijkt een realist, maar eigenlijk valt hij bij de andere drie uit de toon, met zijn ostentatieve nieuwsgierigheid naar de abstracte kracht van kleuren en composities. Mankes en Verster attaqueren hun onderwerp eigengereid en in spagaat: ze verbeelden het steevast teder en heftig tegelijk. Henk Helmantel is daarentegen een zakelijke realist. Precisie is leidraad, gevoel wil hij er niet bij hebben. Dat houdt hij voor zichzelf.
Vergelijk deze vier kopstukken en je ziet dat het realisme gevaarlijk is. Virtuositeit is geboden. Maar ‘net een foto’ is géén compliment. ‘Net echt’ nog minder. De realistische kunstenaar moet bereid zijn zich bloot te geven, anders wordt zijn schilderij een plaatje.”1)
Henk Helmantel. Stillife with Cheese and Eggs, oil on panel, 1987, Collection Museum MORE. Photo Art Revisited.
Ik heb niets tegen persoonlijke gevoelens in de kunst. Het is een romantisch concept en er zijn prachtige romantische kunstwerken gemaakt. Maar er lijkt een consensus te bestaan dat persoonlijkheid, gevoelens van de kunstenaar altijd boven alles gaan, terwijl andere benaderingen uitgesloten worden of verworpen. Terwijl Helmantel zich richt op pure schoonheid, of in zijn eigen woorden, het hemelse.
Hoewel niet helemaal hetzelfde, doet het me denken aan Giorgio Vasari die erop wees dat naast imitatie en inventie goede kunst ook stijl en maniera moest bezitten, een persoonlijke artistieke elegante stijl.2) Het is waar: een eigen stijl voegt iets toe aan de kunst.
Goed, je zou kunnen zeggen dat mijn ontwikkeling tot nu toe precies de verkeerde kant op is gegaan. Zo’n twintig jaar geleden schilderde ik De schilderes en haar model, zie de afbeelding links. Rechts een recenter werk: Daphne. Het is gegaan van een losse toets, vrije kleuren en vrije verbeelding naar naturalisme. En naturalisme is minder gericht op stijl en handschrift.
Gezien van de Riet. Left: Drawing her model, acryl/oil on linnen, 1996, and right: Daphne, oil on canvas, 2016
Ja, in mijn beginjaren experimenteerde ik veel en was mijn handschrift doorgaans zeer persoonlijk en spontaan. Werken van die periode zullen nooit versleten worden voor kopieën of foto’s. Waarom had ik in ’s hemels naam gekozen voor een meer natuurgetrouwe schildertrant? Dat heeft de zaken alleen maar gecompliceerd!
Het gekke was: ik kon er niks aan doen. Meer en meer wilde ik de schoonheid die ik zag vieren, die moest ik mij eigen maken.
De Oude Grieken
Zou het zo kunnen zijn dat de geschiedenis van de kunst al eerder discussies had meegemaakt over deze kwestie? Ik begon een zoektocht.
De Oude Grieken hadden grote waardering voor het naturalistische detail. Vogels moesten geschilderde druiven als echt zien en er op pikken. Een anekdote over Apelles illustreert duidelijk hun bewondering voor nabootsing. Het paard dat hij schilderde was zo levensecht, dat het paard van Alexander de Grote spontaan gehinnikt zou hebben toen hij het zag.
De Grieken hadden duidelijke opvattingen over verbeelding. De kunstenaar moest de platonische Idee voor ogen hebben, de volmaakte vorm, de bovennatuurlijke schoonheid van het object dat hij wilde weergeven. Dat kwam niet zomaar tot stand, want modellen waren slechts gewone stervelingen. Zelfs het mooiste menselijke lichaam kon dikke enkels hebben. Nou, in dat geval moest je de enkels van iemand anders nemen! Door zo te idealiseren zou de kunstenaar de pure nabootsing overstijgen.
Dus daar hebben we het: Imitatie en Verbeelding...
After Praxiteles. Aphrodite, and After Lysippus. Alexander as hunter, both 4th century BC
Maar plotseling sprong ik overeind. Ik las over de beeldhouwer Lysippus, die werkte aan het hof van Alexander. Hij wilde overbrengen wat hij zag op een naturalistische manier! Niet door de bestaande, door de oude meesters ontwikkelde regels na te volgen over de volmaakte schoonheid, maar door zijn eigen waarneming. We weten weinig met zekerheid over Lysippus. Maar het aan hem toegeschreven beeld, Alexander de jager, toont zonneklaar een naturalistisch realisme. Nog altijd genieten ontelbare mensen er van.
Ik was blij met deze Lysippus.
1) Roodnat, Joyce. “Met drift geschilderde ‘kleine onderwerpen’ “. NRC, 2018-02-28.
2) Vasari, Giorgio. Lives of the Artists. Volume 1. Introduction by George Bull. London, 1987. p. 19-20.
Imitatie en Verbeelding gaat verder in de volgende blogs.
Galería Artelibre nodigde me uit om aan diens virtuele galerie deel te nemen, in de categorie ‘Grandes Autores’. Deze Spaanse galerie heeft kunstenaars op de site als Anders Zorn, Natalie Holland, David Kassan.
De galerie timmert al twintig jaar aan de weg voor realisme, op internationaal niveau. Dat steelt mijn hart! Om het twintigjarig bestaan te vieren komt er een expositie ‘Twenty years, in 20x20’, - alle werken van 20x20cm -, die verschillende steden in Spanje aandoet, waaronder Barcelona, in het MEAM, Museo Europeo de Arte Moderno. Mijn werk doet ook mee!
Link: http://artelibre.net/autor/27050
Kunst uitgever Bekking&Blitz heeft agenda’s en kalenders voor 2019 uitgebracht. Mijn werk staat er ook in, tussen kunstenaars als Sorolla, Sargent, Kenne Grégoire.
Kunst weekalender en aganda's Bekking&Blitz
In Brugge ontdekte ik een kunstkaart van mijn werk in het Groeningemuseum; ik mocht het niet fotograferen, maar toen ik het toch deed, draaide de beambte zijn hoofd even de andere kant op. Sympathiek!
In het Drents Museum zag ik ook een kunstkaart van mij, plus mijn boek. Stimulerend!
Het zijn de kleine dingen die het doen. Koopt u eens zo’n agenda, kalender, of kaart? Dan doet u mij een groot plezier! Het helpt de zo nodige naamsbekendheid.
Groeninge en Drents Museum cards and book